Bugünlerde, sözcük dağarcığının çocuğun hayat başarısında en önemli faktörlerden biri olduğuna dair çok sayıda araştırmayla karşılaşabilirsiniz. Bu araştırmalara bağlı olarak “sözcük dağarcığının az gelişmesi” günden güne daha fazla duyduğumuz bir ifade olmaya başladı. Bu, okula başlayan bir çocuğun yaşıtlarına oranla daha az kelime bilmesi anlamına geliyor. Bu durum, çocukların öğrenmeye ve okulda başarılı olmaya hazır olmalarını sağlamak için onlarla konuşmanın önemini gündeme getiriyor.
Bir anne-baba olarak “Çocuğumla ne konuşabilirim?” veya nasıl bir konuşma biçimiyle çocuğuma daha fazla yardımcı olabilirim soruları aklınıza gelebilir. Bu sorular önemli sorular ve cevapları çocuğunuzun yaşına göre değişkenlik gösteriyor. Hemen hemen her yaştaki çocuk için; karşılıklı konuşmada sıraları geldiğinde konuşma (tepki verme) sorumluluğunu vermek, soru sormak ve cevaplamak, ilgilendikleri konularda konuşmak, farklı başlıklardaki konularla ilgilenmelerini sağlamak gibi yöntemler kullanılabilir. Aşağıdaki bölümde, farklı yaşlardaki çocuklarla konuşmaya yönelik ipuçları bulabilirsiniz.
Bebeklerle Konuşmak (0-1 Yaş)
Bebekle konuşmak ifadesi kulağa garip geliyor olabilir, fakat bu yaş çocuğuyla karşılıklı konuşmak bebeğin gelişimi için çok önemlidir. Bebekler, bir kelimeyi öğrenebilmek için o kelimeyi defalarca duymaya ihtiyaç duyarlar. “Tekrarlamak” anahtar kelimedir. Bunun yanı sıra bebeklerin, ilgilendikleri ve gördükleri nesnelerin adlarını öğrenmeleri de çok yüksek bir ihtimal. Bu durumda bu yaş çocuğunuzla oynarken;
Oynadığı veya baktığı nesnenin adını söyleyin.
- Adını söylerken nesneyi gösterin ve nesnenin çocuğunuza yakın olmasını sağlayın.
- Nesnenin ismini söylemenizin çocuğunuzun dikkatini çekmesini sağlayın
- Çocuğunuzun konuşmaya tepki vermesini sağlayın. Bu yaşta tepki, bir jest veya objeye dokunmak gibi basit bir hareket olabilir.
Bu konuşmalar pek çok farklı biçimde gelişebilir ama aşağıda sürecin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak bir örnek yer alıyor:
Çocuk oyuncak arabaya uzanır ve annesine bakar
Anne: Arabayı istiyorsun (Arabayı işaret eder)
Çocuk: Olumlu anlamda ses çıkarır
Anne: Şimdi arabayı sana veriyorum (Arabayı alır)
Çocuk: Arabayı alır ve ses çıkartarak gülümser
Anne: Arabayı sürebilir misin? (Eliyle arabayı yere sürerek ses çıkartır)
Çocuk: Tekrar eder
Anne: Aferin sana, arabayı çok hızlı hareket ettirdin.
Her adımda, somut bir nesne olan arabaya temas etmek veya onu göstermek, çocuğun arabayla ilgili tepkilerini konuşmanın parçası haline getirmek ve bunu pek çok farklı nesne için sıklıkla tekrarlamak, sözcük dağarcığının erken dönemde gelişmesine yardımcı olacaktır.
1-3 Yaş Çocuklarıyla Konuşmak
Bu yaş çocukların konuşmaları daha geniş çeşitlilikte olabilir. Bu yaşta da çocuğunuzun ilgisini çeken konularda konuşmak çok önemlidir. Sizin ne öğretmek istediğiniz değil, çocuğunuzun hangi konu ile ilgilendiği daha önemlidir. Fakat bu yaşta konuşmak daha zorlayıcı olabilir. Bu dönemde, özellikle sorular, çocuğunuzun karşılıklı konuşmayı devam ettirmesine yardımcı olabilir. Eğer sözel becerileri henüz gelişkin olmayan bir çocuğunuz varsa çocuğunuzun işaret ederek cevap verebileceği “nerede” soruları sorabilirsiniz. Sözel becerileri geliştikçe “ne” soruları kavram gelişimini desteklemenize yardımcı olabilir. Bu dönemin sonlarına doğru “neden” ve “nasıl” soruları sorarak karşılıklı konuşmayı daha geliştirici bir düzeye taşıyabilirsiniz.
Kitap okumak bu soruları sormak için çok eğlenceli bir ortam yaratabilir. Aşağıda, babayla çocuğu arasında geçen bir diyalog örneği yer alıyor:
Çocuk kitaptaki resimlere bakmaktadır.
Baba: Bu hayvanın adını hatırlıyor musun? (Köpek resmini işaret etmektedir.)
Çocuk: Köpek!
Baba: Evet. O bir köpek.
Baba: Bu hayvanın adı ne (Örümceği gösterir)
Çocuk: Örümcek
Baba: Evet, örümcek.
Baba: Bu hayvanın adı ne? (İneği gösterir)
Çocuk: Köpek
Baba: Onun adı inek. Şimdi sen söyle
Çocuk: İnek
Baba: Evet, o bir inek.
Okulöncesi Çocuğuyla Konuşmak (3-5 Yaş)
Okulöncesi çocukları, karşılıklı konuşmada karşıdakine fırsat vermeden ve daha uzun süre konuşabilirler. Bu yaş çocukları “biraz daha” soyut konularda konuşabilecek bilişsel becerilere sahiptirler. Onlarla, geçmişte olanlar ve gelecekte olabileceklerle ilgili konuşmak, bilişsel becerilerinin gelişmesi ve sözcük dağarcığının gelişmesi için yardımcı olabilir.
Geçmişle ilgili konuşmalar nasıl olmalıdır? Örneğin çocuğunuzla kitap okurken gördüğünüz bir fotoğraf size birlikte yaptığınız bir etkinliği hatırlatırsa, kitap okumaya ara verip birlikte geçmişte yaptığınız olayla ilgili sohbet edebilirsiniz. Çocuğunuzu geçmişle ilgili konuşmak için cesaretlendirin ve destekleyin.
Gelecekle ilgili konuşmalar nasıl olmalıdır? Çocuğunuzla bir yere giderken, nereye gittiğiniz, orada ne yapacağınız ve orada kimleri göreceğiniz hakkında konuşabilirsiniz. Örneğin:
Anne: Okula gelmek üzereyiz, bugün okulda kimle oynayacaksın?
Çocuk: Ali
Anne: Birlikte ne oynayacaksınız?
Çocuk: Futbol oynayacağız.
Anne: Aynı takımda mı olacaksınız yoksa farklı takımda mı?
Çocuk: Farklı takımlarda…
Okulöncesi çocuklarına dünyadaki işlerin nasıl işlediğiyle ilgili cevaplar verebilmek önemlidir. Bu dönem çocuklarının çok fazla “neden” sorusu sorduğunu hepimiz biliriz. Çocuğun düşünme becerilerinin gelişebilmesi için bu sorulara sabırla ve neden sonuç çerçevesinde cevap verebilmek önemlidir. Böylece meraklarını desteklemiş ve dünyayla ilgili bilgi sahibi olarak kendilerini güvende hissetmelerini sağlamış olursunuz.
Sözün kısası, çocuklarınızla konuşmak (onlara konuşma yapmak yerine), konuşmanın belirli bir hatta ilerlemesini ve tamamlanmasını sağlamak, onların ihtiyaç duyacakları bilişsel becerileri kazanmalarına ve okula hazır olmalarına yardımcı olacaktır.
**Ve en önemlisi; kitap okuma konusunda çocuğunuza örnek olun, bu beceriyi kazanması için rehberlik edin. Düzenli bir şekilde çocuğunuza sesli kitap okumak onun yeni sözcüklerle tanışıp sözcük dağarcığını geliştirmede en etkili yöntemdir.
-ALINTIDIR-